Kartka z polskiego kalendarza: niedziela, 18 kwietnia 1926 roku
Piotr Szubarczyk
Pierwsza stacja radiofoniczna na świecie, nadająca regularnie, to Pittsburgh – od 2 listopada 1920. Zważywszy na fakt, że Polska odradzała się dopiero jako państwo po latach zaborów, nasza radiofonia miała niewielkie opóźnienie w stosunku do świata.
Niespełna sześć lat po Pittsburghu, cztery lata od powstania regularnej radiofonii w Europie, odezwała się na falach długich warszawska rozgłośnia Polskiego Radia – Warszawa I. Do czasu wybuchu wojny Polska pokryła się falami radiowymi, emitowanymi z kolejnych rozgłośni, nadających na średnich falach z Krakowa, Poznania, Katowic, Wilna, Lwowa, Łodzi, Torunia, z Baranowicz i z Łucka. Powstała też średniofalowa Warszawa II a z Niepokalanowa nadawano na falach krótkich.
Radio odegrało wielką rolę w konsolidowaniu społeczeństwa polskiego w obliczu nadciągającego, największego wyzwania w jego historii, jakim był niemiecko-sowiecki napad na Polskę. Pełniło rolę państwowotwórczą. Radio edukowało, gdyż dostęp do wiedzy nie był tak łatwy i powszechny jak dziś. Uczyło kultury języka i kultury.
Panuje dziś fałszywa opinia, że radio było elitarne, nie dla biednych. To nieprawda. Już w roku 1938 liczba abonentów Polskiego Radia przekroczyła milion! To znaczy, że kilka milionów obywateli RP miało codzienny dostęp do radia a kilka następnych milionów zetknęła się z nim nie raz.
Zważywszy na ogrom zadań, jakie spadły na odrodzone państwo polskie, trzeba z podziwem przyznać, że w dziedzinie radiofonii podążaliśmy krok w krok za przodującymi państwami. Pierwsza na świecie stacja Pittsburg wyprzedziła Warszawę I tylko o 5,5 roku (listopad 1920). Przed nami były m.in. Niemcy, wyprzedzili nas tylko o 2 lata. My wyprzedziliśmy wiele innych krajów europejskich.
Polskie doświadczenia radiowe były jeszcze wcześniejsze, ale dotyczyły łączności radiowej dla wojska. Już w listopadzie 1918 zajęta przez Polaków niemiecka stacja radiotelegraficzna zaczęła nadawanie radiogramów (depesze, wiadomości) w języku polskim. Używano alfabetu Morse’a. Nie tylko komunikaty wojskowe, ale i serwis dla prasy. Ze stacji na warszawskiej Cytadeli nadano w listopadzie 1918 radiogram do Paryża, informujący o odrodzeniu się Rzeczypospolitej Polskiej!
Stacja koordynowała wojskowe radiostacje polowe, co miało wielkie znaczenie w czasie wojny z bolszewikami. Służyła Ministerstwu Poczt i Telegrafów.
W styczniu 1919 – w czasie Powstania Wielkopolskiego – Polacy zajęli stację niemiecką w Poznaniu. Została przekazana władzom cywilnym w sierpniu 1921.To początek cywilnej służby radiokomunikacyjnej w Polsce, pełnionej przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów i jego placówki.
4 października 1923 uruchomiono w Bemowie Transatlantycką Stację Radiotelegraficzną do korespondencji z USA i innymi odległymi krajami. Należała do największych i najnowocześniejszych na świecie! Antena długości prawie 4 km, rozpięta była na 10 stalowych wieżach o wysokości 127 m.
W roku 1923 powstało w Warszawie Polskie Towarzystwo Radiotechniczne, które upowszechniało i popularyzowało radiofonię wśród Polaków. Jeszcze zanim się odezwała Warszawa I, 1 lutego 1925 o 18 rozpoczęły się codzienne audycje próbne PTR: serwis PAT (Polskiej Agencji Telegraficznej, poprzedniczki PAP) i komunikaty meteorologiczne.
Pierwsza audycja Polskiego Radia – Warszawy I zaczęła się 18 kwietnia 1926 o 17 słowami: Halo, halo, Polskie Radio Warszawa, fala 480. Zdawano sobie sprawę z powagi chwili i z jej historycznego wymiaru. Otwarcia dokonał premier i minister spraw zagranicznych Aleksander Skrzyński. Obecni byli Władysław Grabski i Władysław Raczkiewicz. Dzień 18 kwietnia 1926 uznano za początek polskiej radiofonii.
Od 2 stycznia 1927 Polskie Radio nadawało audycje z własnego, silnego nadajnika na fali długiej 1115 m (269 kHz). Zbudowano go na Forcie Mokotowskim przy Racławickiej 99. Mimo iż były to dopiero początki radiofonii polskiej, liczba abonentów osiągnęła już 50 tysięcy!
Zataczało wielkie kręgi także w Krakowie, gdzie uruchomiono stację nadawczą już 15 lutego 1927. Od lata Radio Kraków nadawało hejnał z wieży Kościoła Mariackiego, transmitowany przez Warszawę I na całą Polskę od 1928. Transmisja hejnału stała się znakiem rozpoznawczym Polskiego Radia.
Kolejne stacje nadawcze powstały jeszcze w tym samym roku w Poznaniu (24 maja 1927) i w Katowicach na Barbórkę (4 grudnia 1927). W styczniu 1928 powstała stacja w Wilnie.
Na początku 1929 postanowiono wybudować nadajnik wielkiej mocy w Raszynie, przy szosie grójeckiej. Wykupiono 15 ha ziemi i zaciągnięto kredyt w Wielkiej Brytanii. Moc nadajnika 120 kW – 100 razy więcej niż nadajnika z tej pierwszej audycji w kwietniu 1926!
W roku 1930 do sieci radiofonicznej w Polsce dołączyły nadajniki we Lwowie i w Łodzi.
W niedzielę 24 maja 1931 otwarto uroczyście nową stację Warszawa I z nadajnika w Raszynie. Pracowała na fali długiej 1339 m (224 kHz). Była najsilniejszą stacją radiofoniczną w Europie! Raszyn na odbiornikach lampowych słyszalny był z odległości 4.000 km! Antena o długości 280 m zawieszona była na dwóch masztach stalowych o wysokości 200 m każdy. Najwyższa antena na świecie!
Po uruchomieniu Raszyna dotychczasowy nadajnik na Forcie Mokotowskim został przebudowany (zwiększono moc do 15 kW) i przekazany do Poznania. W 1935 uruchomiono stację nadawczą w Toruniu i Warszawę II, 3 lata później stację w Baranowiczach.
W roku 1939 liczba abonentów Polskiego Radia przekroczyła milion. Radio w Polsce stało się powszechne.
1 września 1939 roku o 6.30 dyżurny spiker Warszawy I Zbigniew Świętochowski wypowiedział najważniejsze słowa, jakie dotychczas padły przez mikrofony Polskiego Radia:
Halo, tu Warszawa i wszystkie rozgłośnie Polskiego Radia! Dziś o godzinie 5.40 oddziały niemieckie przekroczyły granicę polską, łamiąc pakt o nieagresji. Bombardowano szereg miast. Za chwilę usłyszą Państwo komunikat specjalny…
Ten komunikat nagrał 3 dni wcześniej Józef Małgorzewski. W chwili wybuchu wojny miał być tylko odtworzony. Świętochowski wyjął płytę z szafy pancernej i w eter pobiegły słowa:
A więc wojna! Z dniem dzisiejszym wszelkie sprawy i zagadnienia schodzą na plan dalszy. Całe nasze życie publiczne i prywatne przestawiamy na specjalne tory. Weszliśmy w okres wojny. Cały wysiłek narodu musi iść w jednym kierunku. Wszyscy jesteśmy żołnierzami. Musimy myśleć tylko o jednym: walka aż do zwycięstwa!
Od 1 września 1939 zaczęły nadawać w języku polskim Radio Francuskie (Radiodiffusion Française), zwane w Polsce Radiem Paryż, oraz Radio BBC (British Broadcasting Company). Chodziło o przełamanie okupacyjnej cenzury w Polsce.
Po wojnie Polskie Radio się odrodziło, ale to już nie było radio polskie, tylko polskojęzyczne. Nad wszystkim czuwał sowiecki cenzor. Najpierw pod pretekstem niezbędnej cenzury wojennej, potem już zupełnie bez pretekstu, „w obronie socjalizmu”. Z tego upadku Polskie Radio do dziś się na dobre nie podniosło. Na „front ideologiczny” Polska sowiecka wysyłała bowiem swoich sprawdzonych ludzi. Dziś ich dzieci i wnuki, radiowe dynastie, nie dają umrzeć sowieckiemu myśleniu o świecie…
