21-23 grudnia 1939 ?
Tak naprawdę nie jesteśmy tego pewni i nie wiemy na pewno. We wrześniu 2014 r. pion śledczy Instytutu ustalił, że Starzyński został zabity przez Gestapo między 21 a 23 grudnia 1939 r.
Z urodzenia warszawiak, pierwsze lata żtcia Stefan Starzyński spędził Łowiczu, gdzie od 1904 r. uczęszczał do gimnazjum. Do Warszawy powrócił w 1907 r., po tym, jak w 1905 wziął udział w strajku szkolnym. Już wtedy zaangażował się w działalność patriotyczną, za co trzykrotnie był aresztowany i osadzony w warszawskiej Cytadeli. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich i przeszedł cały szlak bojowy Pierwszej Brygady.
Wziął też udział w wojnie polsko-bolszewickiej, a po niej od 1924 r. pracował w Ministerstwie Skarbu.
31 lipca 1934 r. minister spraw wewnętrznych, zgodnie z wcześniejszym zarządzeniem Rady Ministrów, powołał Starzyńskiego na urząd Tymczasowego Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy. Nowy prezydent objął stanowisko 2 sierpnia 1934 r. Nie był mile przyjęty przez warszawiaków. Wręcz przeciwnie – miał przeciwko sobie większość warszawskiej opinii publicznej. Jednak to Starzyński opanował deficyt budżetowy stolicy i rozpoczął modernizację infrastruktury techniczną miasta. Za jego kadencji wyremontowano trasy wjazdowe do stolicy, przez przebicie Bonifraterskiej połączono Stare Miasto z Żoliborzem, wybudowano wiadukt nad Dworcem Gdańskim, poprawiono nawierzchnię wielu ulic, rozbudowano sieć wodociągową i kanalizacyjną, a także zwiększono produkcję energii elektrycznej. Już wtedy powstał projekt budowy metra, wzniesiono też 40 szkół, założono wiele miejskich parków, rozbudowano Bibliotekę Publiczną, otwarto nowy gmach Muzeum Narodowego, wybudowano Muzeum Dawnej Warszawy oraz Teatr Powszechny. To Starzyński wykupił na własność miasta, między innymi Las Kabacki i Olszynkę Grochowską. Bardzo mu zależało na pięknie Warszawy, m.in. 1935 r. prowadził akcję „Warszawa w kwiatach”. Starzyński i jego współpracownicy mieli plany rozbudowy i unowocześnienia Warszawy, prezentowane zresztą na „Warszawa przyszłości”, „Warszawa wczoraj, dziś i jutro”, „Dawna Warszawa”. Pod koniec lat trzydziestych miał też plan założenia w Warszawie telewizji, wtedy – absolutnej nowości. Wszystkie te plany i działania przekreśliła wojna.
A więc wojna!
Stefan Starzyński zasłynął w ostatniej fazie swojej prezydentury, kiedy w czasie niemieckiego szturmu na Warszawę we wrześniu 1939 roku na antenie Polskiego Radia przemawiał do warszawiaków i wszystkich Polaków, do których docierał jeszcze radiowy sygnał. W ostatnim przemówieniu 23 września 1939 powiedział: „Chciałem, by Warszawa była wielka. Wierzyłem, że wielka będzie. Ja i moi współpracownicy kreśliliśmy plany, robiliśmy szkice wielkiej Warszawy przyszłości. I Warszawa jest wielka. Prędzej to nastąpiło, niż przypuszczaliśmy. Nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś widzę wielką Warszawę. Gdy teraz do was mówię, widzę ją przez okna w całej wielkości i chwale, otoczoną kłębami dymu, rozczerwienioną płomieniami ognia, wspaniałą, niezniszczalną, wielką, walczącą Warszawę. I choć tam, gdzie miały być wspaniałe sierocińce – gruzy leżą, choć tam, gdzie miały być parki – dziś są barykady gęsto trupami pokryte, choć płoną nasze biblioteki, choć palą się szpitale – nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś Warszawa broniąca honoru Polski jest u szczytu swej wielkości i chwały”.
Śmierć
Stefan Starzyński został aresztowany w swoim biurze 27 października 1939 r. Przez całe lata podawano, że na tym urywały się wszelkie informacje o jego losie. Dziś wiadomo, że przebywał w więzieniu na Pawiaku. Wiadomo, że pojawiły się pomysły zorganizowania ucieczki lub wydobycia prezydenta stolicy z więzienia i że w obawie represji, nie wyraził na nie zgody. Wiadomo, że pod koniec grudnia 1939 r., wywieziono go w nieznanym kierunku.
„Zebrany w śledztwie materiał dowodowy pozwolił na bezsporne ustalenie, iż do zabójstwa przez rozstrzelanie Prezydenta m.st. Warszawy Stefana Starzyńskiego doszło w okresie pomiędzy 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach. Zbrodni dokonali funkcjonariusze Gestapo: oberscharfuehrer Hermann Schimmann, hauptscharfuehrer Weber i unterscharfuehrer Perlbach. Nie zdołano natomiast w sposób jednoznaczny ustalić funkcjonariuszy niemieckiego państwa okupacyjnego, którzy wydali rozkaz zabójstwa Stefana Starzyńskiego” – poinformował prokurator IPN Marcin Gołębiewicz, który pełni funkcję naczelnika Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie.
Miejsca pogrzebania przez Niemców ciała prezydenta nie udało się ustalić. Dziś prezydentem Warszawy jest Rafał Trzaskowski. I to właściwie wszystko, co można powiedzieć o porównaniu tych dwóch postaci.
