Kartka z polskiego kalendarza: wtorek, 30 kwietnia 1940 roku
Piotr Szubarczyk
Przed 82 laty zginął wybitny polski oficer, nazywany Pierwszym Partyzantem Rzeczypospolitej. Mjr Henryk Dobrzański „Hubal (*22 VI 1897 †30 IV 1940) jako pierwszy polski oficer, po przegranej wojnie obronnej 1939 roku, podjął na nowo walkę z Niemcami, w warunkach już partyzanckich. Nie tylko ekstremalnie trudna, ale i gorzka była to walka, bo Niemcy stosowali zbrodniczą odpowiedzialność zbiorową i mordowali Polaków na szlaku partyzanckim „Hubala” – za pomoc partyzantom.
„Hubal” zginął w walce, wielu jego kolegów zginęło w tym samym czasie od strzału w tył głowy w więzieniach kresowych, w Lesie Katyńskim, w Charkowie czy w Twerze (4 kwietnia – 16 maja 1940). Więc i tak Pan Bóg był dla niego łaskawy…
W roku 1925 polski sport jeździecki obserwował z zainteresowaniem nowy, wielki talent jeździecki, który wkrótce trafił do kadry narodowej. Nazywał się Henryk Dobrzański i był oficerem elitarnego 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, stacjonującego w Starogardzie na Pomorzu.
Jak przypomniał dr Wiesław Gogan, autor monografii 2 Pułku, ekipa polskich jeźdźców udała się w czerwcu 1925 do Anglii. Na wielkich zawodach w Londynie stanęły na starcie ekipy Anglii, Belgii, Francji, Portugalii, Szwajcarii, Szwecji, Włoch i Polski. W silnej konkurencji 104jeźdźców i 386 koni Polacy spisali się wyśmienicie. W Pucharze Narodów zajęli II miejsce za Włochami, ex-equo z Anglią. Jeszcze lepiej spisali się w konkursach indywidualnych. Do historii polskiego i europejskiego jeździectwa przeszedł wyjątkowy wyczyn Henryka Dobrzańskiego, który na koniu Fagas dwukrotnie bezbłędnie przejechał parcours i uzyskał najlepszy indywidualny wynik dnia. Za zwycięstwo w tym konkursie, organizowanym pod protekcją księcia Walii i następcy tronu, rtm. Dobrzański otrzymał z rąk księcia złotą papierośnicę z wygrawerowanym napisem: <The best individual score of all officers of all nations> – za najlepszy wynik wśród oficerów wszystkich narodowości. Według ówczesnych relacji, książę miał powiedzieć po prostu przy wręczaniu nagrody: „najlepszemu jeźdźcowi świata”…
Na zdjęciu rodzinnym z lat 20. widzimy rotmistrza Dobrzańskiego z siostrzeńcem. Obydwaj są zamyśleni, ale bardzo szczęśliwi. Takiego „Hubala” nigdy nam nie pokazywano. Lubimy pokazywać naszych bohaterów na koturnie, czasami zapominamy, że byli wrażliwymi ludźmi, tęskniącymi do życia rodzinnego, do ładu i harmonii z Bogiem i z ludźmi. Mieli też swoje plany życiowe i ambicje. Tym większy heroizm musieli w sobie odnaleźć, by w chwilach próby odłożyć wszystko na bok po to, by bić się za „świętą Sprawę”. Tak było z majorem Henrykiem Dobrzańskim „Hubalem”, który odszedł w 43 roku swego życia, w walce, z bronią w ręku.
Henryk Dobrzański urodził się 22 czerwca 1897 roku w Jaśle jako drugie dziecko Henryka i Marii hrabiny Lubienieckiej. Szkołę realną i gimnazjum ukończył w Krakowie. Odbył kurs w Drużynach Strzeleckich i kiedy wybuchła wojna, poszedł do Legionów. Musiał przy tym podać inną datę urodzenia, bo by go nie przyjęto jako zbyt młodego. Na własną prośbę 17-letni chłopiec porzuca bezpieczną służbę w sztabie i rusza na front – w 3 szwadronie 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich. W roku 1918 trafił do obozu internowanych, skąd uciekł. Dowodził plutonem kawalerii podczas walk z Ukraińcami o Lwów. W latach 1919–21 walczył z bolszewikami. Został odznaczony czterokrotnie [!] Krzyżem Walecznych i Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.
Po wojnie służył w 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w Starogardzie na Pomorzu, potem w 2 Pułku Strzelców Konnych w Hrubieszowie. Zdobywał kolejne stopnie wojskowe, w wojnę 1939 wkraczał jako major Wojska Polskiego.
Krótko przed wybuchem wojny został zastępcą dowódcy 110 Rezerwowego Pułku Ułanów. Jego dowódcą był legendarny bohater Samoobrony Wileńskiej z czasów wojny z bolszewikami, ppłk Jerzy Dąmbrowski „Łupaszko”. To po nim rotmistrz Zygmunt Szendzielarz przejmie pseudonim i rozsławi go na nowo w Armii Krajowej. Walczyli zarówno z Wehrmachtem, jak i z armią sowiecką atakująca Grodno. Pułk nie skapitulował przed sowietami, lecz po uzupełnieniu braków rozbitkami z innych jednostek, ruszył na odsiecz Warszawie, walcząc nad Biebrzą z bolszewikami i ponosząc ciężkie straty. Marsz na Warszawę nie miał już szans powodzenia. „Łupaszko” rozwiązuje pułk i przechodzi z dużą grupą żołnierzy do sowieckiej zony okupacyjnej, by tam walczyć w konspiracji o niepodległość i by przeciwstawić się sowietyzacji polskich Kresów. Zostanie aresztowany przez NKWD i zamordowany w więzieniu w Mińsku.
Major Dobrzański pozostał z drugą grupą żołnierzy na terenie okupacji niemieckiej, realizując te same cele, które postawił sobie jego dowódca pod okupacją sowiecką. Bo też problemy były te same, a polityka zaprzyjaźnionych agresorów wobec narodu polskiego, zwłaszcza jego inteligencji, była identyczna, wspólnie uzgadniana już od tajnego protokołu z 28 września 1939.
Major Dobrzański przyjął pseudonim „Hubal” i wkrótce zdobył sławę pierwszego partyzanta II wojny światowej. To symboliczne miano, w rzeczywistości bowiem wielu innych polskich oficerów, jeszcze w trakcie działań wojennych, rozpoczynało wtedy konspirację niepodległościową. Już 27 września 1939 położono fundament pod budowę największej armii podziemnej tej wojny. Powstała tego dnia Służba Zwycięstwu Polski, późniejszy ZWZ, późniejsza AK.
Po kapitulacji Warszawy mjr Dobrzański z 50 żołnierzami rusza w Góry Świętokrzyskie, staczając pierwsze walki z Niemcami już jako oddział dywersyjny, partyzancki. „Hubal” liczył na rychły kontratak aliantów na zachodzie. Chciał przetrwać zimę w partyzantce, by wiosną ruszyć do nowej walki. Chciał, by jego oddział stał się kadrówką dla organizującego się na nowo wojska.
Grupa „Hubala” działała na Kielecczyźnie jako Oddział Wydzielony Wojska Polskiego. Już 2 października 1939 hubalczycy odnieśli znaczące zwycięstwo nad Niemcami pod Wolą Chodkowską. Współpraca z miejscową ludnością chroniła oddział przed niemieckimi zasadzkami. Niestety, Niemcy byli bezwzględni w swoim okrucieństwie, odpowiadając krwawymi represjami wobec niewinnych ludzi na obszarze działania hubalczyków. Gen. Stefan Rowecki „Grot”, dowódca główny Związku Walki Zbrojnej uważał, że jawna demonstracja umundurowanych partyzantów ma co prawda duże znaczenie moralne i propagandowe, ale okupiona jest zbyt wielkimi ofiarami i należy jej zaniechać.
„Hubal” w tej sytuacji zwolnił swoich żołnierzy z przysięgi, by mogli wrócić do domu, jednak ci zostali przy Majorze, dzieląc z nim wszystkie niebezpieczeństwa. Ograniczono kontakty z miejscową ludnością, by nie narażać jej na represje wroga. Kontynuowano walkę.
W sobotę 30 marca 1940 roku hubalczycy zadali ciężkie straty silnej formacji policyjnej pod Huciskiem. Zginęło około 100 Niemców. Dzień później zwyciężyli w potyczce z silnym oddziałem SS. Coraz mocniej zaciskał się jednak pierścień okrążenia, część oddziału uległa rozproszeniu. Niemcy rzucili do walki z „Hubalem” silną grupę złożoną z batalionu Wehrmachtu, esesmanów, nawet kilkunastu czołgów! Szacuje się, że było to kilka tysięcy ludzi. Major miał zaś pod komendą w tym czasie tylko około stu żołnierzy.
W pogoni za hubalczykami Niemcy dopuszczali się dalszych okrucieństw, zabijając m.in. wszystkich mężczyzn we wsiach Skłoby i Hucisko. To było traumatyczne przeżycie dla majora, wychowanego w tradycjach rycerskich. Z taką „wojną” jeszcze się w swoim życiu nie zetknął, choć widział okrucieństwa bolszewików. Co dalej? Bić się czy się nie bić? We wtorek 30 kwietnia 1940 nastąpił kres tych dylematów.
Tego dnia „Hubal” z grupą żołnierzy został zaskoczony w czasie biwaku przez oddział Wehrmachtu. To było w okolicach Anielina, w powiecie opoczyńskim. Nastąpiła gwałtowna wymiana ognia, mjr Henryk Dobrzański poległ z bronią w ręku.
Niemcy na swój bandycki sposób zemścili się na martwym już przeciwniku, którego podobno między sobą nazywali „Szalonym Majorem”. Zbezcześcili jego ciało i obwozili po terenie, by odstraszyć potencjalnych partyzantów. Do dziś nie mamy pewności, gdzie go zakopali. Być może spalili ciało. Ostatnio wymienia się Wąsosz Górny, 40 km na północ od Częstochowy.
W roku 1966 mjr Henryk Dobrzański został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari i awansowany do stopnia pułkownika. Nie ma się co łudzić: komunistom był potrzebny propagandowo – jako ten, który walczył z Niemcami. O jego dowódcy, ppłk. „Łupaszce”, nawet pisnąć publicznie nie można było, choć obaj walczyli o tę samą „świętą Sprawę”. Gdyby „Hubal” przeżył wojnę, ścigałoby go UB, bo na pewno nie patrzyłby bezczynnie na sowietyzację Polski. NKWD-UB zabijało dowódców antykomunistycznej partyzantki, oficerów wojska polskiego, także tych, którzy przyjaźnili się przed wojną z „Hubalem”, jak mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko”. Zakopywało ich w nieznanych miejscach, robiąc to samo, co Niemcy zrobili z „Hubalem”.
Nie przyjmujmy naiwnie mitów o „patriotycznym” wychowaniu w czasach PRL… Na pewno zapamiętamy jednak z tego czasu film fabularny o „Hubalu” z genialną rola Ryszarda Filipskiego, który oddał bohaterowi nie tylko talent aktorski, ale i swoje serce.
Trzeba zrobić wszystko, by „Hubal” żył w pamięci zbiorowej Polaków, by uchronić jego dobrą sławę przed mędrkami, którzy tokują dziś o jego „szaleństwie” i odpowiedzialności za niemieckie zbrodnie na pomagających mu rodakach. Takie myślenie jest wyjątkowo nędzne i małostkowe. Należy brać sprawy takimi, jakie były, a nie może być wątpliwości co do jednego: mjr Henryk Dobrzański „Hubal”, w młodości legionista Józefa Piłsudskiego, rzucił swój życia los na stos. Chwała bohaterowi!
