Poniedziałek, 23 maja 1892 r.
Zbudowany jeszcze w średniowieczu kościół u progu XX w. musiał ustąpić miejsca świątyni sztuki. Człowiekiem, który się z tym nie pogodził był malarz polskiej historii Jan Matejko.
W 1244 r. do Krakowa zostali sprowadzeni duchacy, czyli zakonnicy należący do Zakonu Kanoników Regularnych od Ducha Świętego. Był to zakon założony we Francji z regułą zatwierdzoną w 1198 r., w myśl której zajmował się porzuconymi dziećmi, chorymi i ubogimi, prowadząc dla nich szpitale. W Krakowie biskup Prandota oddał im kościół św. Krzyża. Obok niego duchacy urządzili szpital i klasztor. Pierwotnie budynki na pewno były drewniane, potem – murowane. Pierwsza wzmianka o wchodzącym w skład ich zabudowań kościele Ducha św. pochodzi z 1333 r.
Już w XIV w. pieczę nad szpitalem – największym w Krakowie – zaczęła przejmować rada miejska, w imieniu której działał opiekun (prowizor).
W źródłach z XV w. pojawiają się też duchaczki, które zajmowały się chorymi kobietami, a których niewielki klasztor powstał na południe od kościoła św. Ducha.
Wtedy klasztor i szpital były bogato uposażone, m.in. posiadając wsie Krowodrza i Wola Duchacka. W 1528 kościół uległ pożarowi, który strawił również pobliskie zabudowania, ale niebawem go odbudowano. Po odbudowie przy kościele znajdowała się szkoła parafialna. Pod koniec XVII w. rozbudowano szpital dzięki zapisowi biskupa Andrzeja Trzebnickiego. Przy kościele znajdował się wtedy także cmentarz podrzutków.
Kościół i szpital
Według opisu z 1748 r. kościół Świętego Ducha był to niewielki kościół murowany, kryty dachówką, z drewnianą sygnaturką w środkowej części dachu. W prezbiterium znajdowały się stalle i ołtarz z obrazem Zesłania Ducha Świętego. W nawie były dalsze dwa ołtarze, Najświętszej Marii Panny i św. Marcina. Główne wejście do świątyni prowadziło pod chórem muzycznym. Od północy do nawy przylegała kaplica na planie trapezu, o sklepieniu sieciowym. Bezpośrednio przy kościele znajdował się szpital. Aby chorzy mogli uczestniczyć w nabożeństwach, główna sala szpitala była połączona z jego wnętrzem łukiem arkadowym.
Zachowana ikonografia kościoła przedstawia kościół jako skromną świątynię o barokowej fasadzie, flankowanej podwójnymi pilastrami z trójkątnym przyczółkiem.
Teatr zamiast kościoła
W 1783 nastąpiła kasata zakonu duchaków. Ostatni duchak w Polsce umarł w roku 1823 w Krakowie, a ostatni na świecie – w roku 1875 w Rzymie. Do krakowskiego klasztoru duchaków przeprowadzili się księża emeryci, a sam kościół wyłączono z kultu. Część zabudowań wydzierżawiono pod manufakturę sukienną, a w zdesakralizowanym budynku kościoła umieszczono skład wełny.
W 1827 zespół budynków poduchackich przejęło miasto. Służyły różnym celom, ale zaniedbane, bez renowacji zaczęły grozić zawaleniem. W 1879 r. przeniesiono stąd funkcjonujący w części zabudowań szpital miejski. Jednocześnie trwała sama przebudowa Krakowa.
W 1886 r. rada miejska Krakowa zadecydowała o wyburzeniu budynków klasztornych, aby uzyskać miejsce pod budowę teatru miejskiego. Decyzja ta wywołała sprzeciw wieli mieszkańców miasta, także znanych osobistości. Wyburzeniu kościoła stanowczo sprzeciwiał się i ostro przeciwko temu protestował najbardziej znany mieszkaniec miasta Jan Matejko.
23 maja 1892 r. kościół i szpital zostały wysadzone w powietrze. Na wieść o tym Jan Matejko zrzekł się honorowego obywatelstwa miasta Krakowa i zapowiedział, że już nigdy nie będzie wystawiać swoich obrazów w Krakowie. Matejko zapowiedział też, że nie zgadza się na swój przyszły pochówek na Skałce (ostatecznie spoczął na Cmentarzu Rakowickim).
Budowa teatru Słowackiego rozpoczęła się jeszcze przed wyburzeniem kościoła, a została ukończona w 1893 r. W 1909 r. teatr otrzymał imię Juliusza Słowackiego. Obok Piwnicy pod Baranami jest dziś symbolem kultury Krakowa.