Czwarta władza jako pierwsza

31 października 1918 r.

Polska jeszcze nie odzyskała niepodległości,  nie wróciła na mapy świata i nie miała jeszcze rządu, ale miała już rządową agencję informacyjną. 31 października 1918 roku w Krakowie i Lwowie rozpoczęła działalność rządowa agencja prasowa – Polska Agencja Telegraficzna.

Mówi się, że media to czwarta władza. W międzywojennej Polsce ta władza została utworzona zanim powstała ta oficjalna. I był niezwykle silna. Polska Agencja Telegraficzna (PAT) wydawała 14 biuletynów dotyczących wydarzeń politycznych, gospodarczych, kulturalnych i sportowych w kraju i zagranicą. Informacje te były tłumaczone na różne języki i stanowiły główne źródło wiadomości o Polsce w prasie zagranicznej. W 1927 r. PAT zorganizowała przy współudziale kilkunastu korespondentów zagranicznych tygodniową kronikę filmową (Tygodnik Filmowy PAT, następnie Tygodnik Dźwiękowy PAT). Krótkie 10-minutowe filmy były wyświetlane w polskich kinach przed seansami filmowymi. Do wybuchu wojny powstało ok. 600 odcinków kroniki. Niestety, w wyniku zniszczenia Warszawy przez Niemców, także bezcenne archiwum Polskiej Agencji Telegraficznej zostało zniszczone, a w związku z tym przepadła również większość taśm filmowych. Do naszych czasów zachowało się jedynie ok. 100 odcinków tamtej kroniki filmowej. Żałosną namiastką kroniki PAT była Polska Kronika Filmowa, przez całe dziesięciolecia będąca niczym więcej niż komunistyczną propagandą.

W okresie II wojny światowej PAT była oficjalną agencją rządu RP w Paryżu, a później w Londynie. Po wojnie agencja praktycznie zaprzestała swej działalności, wydawała sporadycznie biuletyny dla Polonii o działalności polskiego rządu na wychodźstwie i sytuacji w kraju pod rządami komunistów. W roku 1991 PAT została symbolicznie połączona z Polską Agencją Prasową.

Ludzie i wojsko  

Z PAT współpracowali między innymi: Aleksander Bregman, Roman Brandstaetter, Marian Kamil Dziewanowski, Stefan Litauer, Jerzy Stempowski i Bolesław Wierzbiański.

Od 1921 r. prezesem był Piotr Górecki. Podczas przewrotu majowego PAT zmilitaryzowano. Po zamachu wszystkie najważniejsze stanowiska w PAT powierzono piłsudczykom. W październiku 1929 r. prezesem został Roman Starzyński. Od lipca 1933 prezesem był Konrad Libicki. Od 15 września 1938 funkcję tę pełnił Mieczysław Obarski. Po śmierci marszałka na sześciu członków dyrekcji PAT tylko jeden nie miał wojskowej przeszłości. Dzięki związkowi PAT z wojskiem nastąpiła kontrola serwisów informacyjnych; wojskowi faworyzowali ogłoszenia, reklamy, zamówienia państwowe. Od początku lat 30. PAT działał na zasadach komercyjnych. W 1932 zatrudniano w agencji 200 pracowników umysłowych.

PAT wydawała: „Monitor Polski”, „Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej” i „Zbiór Wyroków Najwyższego Trybunału Administracyjnego”.

Organizacja

W 1926 r. tworzyły dwa piony: dział informacyjny, dział ogłoszeń i reklam. W 1927 r. utworzono dział filmowy, a w 1930 r. biuro filmowo-fotograficzne. W 1935 r. stworzono autonomiczną jednostkę – instytut filmowy. W 1935 r. dział informacyjny składał się z 5 redakcji specjalistycznych: politycznej, gospodarczej, artystyczno-kulturalnej, sportowej i prowincjonalnej. Oddzielną redakcją była redakcja zagraniczna.

Krajową sieć terenową PAT w 1935 r. tworzyło 14 oddziałów: Białystok, Bydgoszcz, Gdynia, Grudziądz, Katowice, Kraków, Lublin, Lwów, Łódź, Łuck, Poznań, Sosnowiec, Toruń i Wilno.

Za granicą PAT miał 10 etatowych placówek korespondenckich, których działalność była kontrolowana przez miejscowych dyplomatów. Nadzór miał też wydział prasowy MSZ. Placówki zagraniczne: Berlin, Gdańsk (Wolne Miasto), Genewa, Londyn, Moskwa, Nowy Jork, Paryż, Ryga, Rzym, Wiedeń.

W połowie lat 30. w PAT pracowało 250 korespondentów nadzwyczajnych krajowych i zagranicznych, płatnych od informacji.

W 1935 r. PAT była największą instytucją zajmującą się reklamami. Nowym pomysłem było podpisanie umowy o reklamach z trzema wielkimi przedsiębiorstwami państwowymi:

1. Polski Monopol Spirytusowy
2. Polski Monopol Tytoniowy
3. Pocztowa Kasa Oszczędności.

W 1939 r. PAT zatrudniała około 100 pracowników; wydawała 13 codziennych biuletynów, serwis ilustracyjny, filmy; pośredniczyła w ogłoszeniach i reklamach.

Ostatnim redaktorem PAT na emigracji był Ferdynand Pasiecznik, który 27 lutego 1991 dokonał symbolicznego przekazania kontynuacji na rzecz nowo powstałej Polskiej Agencji Prasowej,