Na początku była studnia, czyli jak powstał symbol Gdańska

9 października 1633 r.

To jeden z najstarszych i najbardziej znanych symboli Gdańska. Acz nie ustrzegł się poprawek, za którymi stała… pruderia.

W 1549 przed Dworem Artusa istniała bliżej nieznana studnia, być może już z metalowymi dekoracjami. Gdańscy rajcy uznali, że to za mało i ich miasto zasługuje na coś lepszego. Uznali, że tym czymś będzie fontanna. Wobec znaczenia Gdańska, miastu wręcz wypadało posiadać taki obiekt.

Jako jeden z pierwszych do stworzenia nowej fontanny zgłosił się Jakub Kordes z Lubeki, ale z niewyjaśnionych przyczyn nie otrzymał zlecenia. Ostatecznie rajcy zdecydowali się na Neptuna. Rzymski bóg mórz idealnie pasował do portowego miasta.

Projekt

W latach 1606–1615 trwały prace projektowe, rzeźbiarskie i odlewnicze. Projekt figury przedstawiającej Neptuna stworzył architekt i rzeźbiarz Abraham van den Blocke (1572-1628). Model figury został wykonany przez Flamanda Piotra Husena, ponieważ van dem Blocke nie poradził sobie z przygotowaniem modelu do odlewu. Rzeźba została odlana w brązie w 1612 r., w miejskiej odlewni w Gdańsku, z użyciem formy ludwisarza Gerdta Benninga, choć jej wizerunek znalazł się na obrazie „Alegoria handlu gdańskiego” już w 1609 roku.

Bóg mórz

Masa figury wynosi 650 kg. Czasza oraz trzon, na której stoi posąg, są również autorstwa Abrahama van den Blocke. Czasza została wykonana z „czarnego kamienia” (belgijskiego czarno-niebieskiego marmuru), trzon z czarnego tufu. Elementy architektoniczne fontanny nawiązują do manieryzmu flamandzkiego. Instalacje wodne zamontował Ottmar von Wettner, nowy układ zasilania wodą opracował Adam Wijbe. Zbiorniki zostały umieszczone na poddaszu Ratusza Głównego Miasta i Dworu Artusa. Początkowo fontanna była czynna tylko w niektóre dni lata. Wynikało to z konieczności każdorazowego napełniania zbiornika na poddaszu, co miało miejsce do drugiej połowy XIX wieku, gdy po założeniu w Gdańsku nowoczesnego wodociągu i kanalizacji podłączono do nich fontannę.

Pierwotnie fontanna była kolorowa. Jej uruchomienie nastąpiło 9 października 1633 r. Stało się tak z wielu przyczyn, m.in. z powodu przebudowy Dworu Artusa, problemów ze szczelnością instalacji, ale także na skutek poważniejszych problemów, m.in. wojny trzydziestoletniej i śmierci Abrahama van den Blocke.

Fundament wymurował mistrz murarski Reinhold de Clerk, rzeźbiarz Wilhelm Richter zmontował fontannę. Rok później powstała żelazna krata otaczająca basen, również zaprojektowana przez Abrahama van den Blocke. Inauguracja działania fontanny miała miejsce 23 marca 1634.

Manierystyczna w swej koncepcji figura rzymskiego boga mórz i oceanów – Neptuna zbudowana jest w oparciu o łamaną linię (nawiązanie do figury serpentinata), przeznaczona jest do oglądania ze wszystkich stron. Wygląd rzeźby wskazuje na to, że autor znał rzeźby antyczne: głowa Neptuna przypomina głowę z posągu konnego Marka Aureliusza, zaś tors jest być może nawiązaniem do Torsu Belwederskiego.

W latach 1757–1761 Jan Karol Stender wykonał nowe fragmenty basenu i trzonu, a mistrz kowalski Jakub Barren uzupełnił i odnowił zniszczoną kratę, dodając polskie orły i herby Gdańska. Fontanna otrzymała wtedy bogato zdobiony styl rokokowy. Pompa służyła wówczas mieszkańcom, sprzedawcom i dorożkarzom.

Neptun jak Adam

W 1927 fontannę poddano renowacji. W 1936 usunięto orły, na których konserwatorzy fontanny pozostawiali swoje sygnatury. Uszkodzona w czasie II wojny światowej i następnie dla ochrony przed zniszczeniem na polecenie prof. Ericha Volmara zdemontowana i wywieziona do Parchowa k. Bytowa, a czaszę i podstawę zamurowano cegłami. Po 1945 została odrestaurowana i ponownie uruchomiona 22 lipca 1954 r.

W 1954 odkuto z piaskowca rekonstrukcje rzygaczy i przykryto ołowianą blachą wewnętrzną powierzchnię czaszy. Na stałe uruchomiono fontannę 22 lipca 1957.

W kwietniu 1988 r., przy okazji dorocznej konserwacji, na polecenie władz miejskich Gdańska, zakryto posągowi przyrodzenie listkiem figowym.

Ostatni remont fontanny, obejmujący kompletną rozbiórkę postumentu i rzeźby Neptuna, ich renowację oraz montaż nowoczesnego systemu uzdatniania wody i atrakcji wodnych z oświetleniem, odbył się od września 2011 do kwietnia 2012 roku.