1 stycznia 1501
Nie wiemy, kto go wykonał. Nie wiemy, jak to zrobił. Wiemy, że to największy średniowieczny dzwon w Europie, od 500 lat bijący w Toruniu na chwałę Boga. Dzwon, który sam w sobie jest cudem.
To największy średniowieczny dzwon w Europie, a do czasu Dzwonu Zygmunta – największy dzwon w Polsce. Na wieży katedry św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu zawisł 22 września 1500 roku. Według legendy dzwon został odlany jako przebłaganie Boga za grzechy, gdy w Toruniu uwierzono, że wraz z końcem 1500 roku, skończy się świat. Mieszkańcy wpadli więc na pomysł, by głosem dzwonu przebłagać Boga.
Mieszkańcy Torunia (i wtedy zapewne okolic) po raz pierwszy bicie dzwonu usłyszeli 1 stycznia 1501 roku. Według legendy, kiedy Bóg usłyszał wspaniały głos dzwonu, dał jednemu z aniołów klucze do bram miasta i zesłał go do Torunia, by strzegł grodu przed niebezpieczeństwami. Prawda to, nieprawda, ale fakt jest faktem – w ciągu swej długiej historii miasto nigdy nie zostało całkowicie zniszczone i obronną ręką wychodziło ze wszystkich niebezpieczeństw.
Cud ludwisarstwa
Niestety, nazwisko mistrza ludwisarstwa, który odlał to dzwon pozostaje nieznane. Nie był nim Merten Schmidt, dość często błędnie podawany jako wykonawca dzwonu Tuba Dei. W rzeczywistości prowadził swoją pracownię 90 lat po pierwszym uruchomieniu Tuba Dei.
Dzwon ma waży 7,5 tony, mierzy 2 m wysokości i ma 2,27 m średnicy. Ten dzwon wyróżnia wszystko, także i to, że jako jeden z trzech w Europie jest wprawiany w ruch przez kilku mężczyzn siłą mięśni… nóg, a nie rąk. Dzwon od początku wisi na tym samym belkowaniu!
Tuba Dei to unikat na skalę świata. Jego najbardziej zadziwiającą właściwością nie są rozmiary tylko zachowany dziś dzień wielotonowy dźwięk, w którym obok tonu głównego as pobrzmiewa pięć składowych harmonicznych (alikwotów). To się nie zmieniło przez ponad 500 lat, podczas, gdy dziś najbardziej renomowane ludwisarnie, dysponujące najnowocześniejszą technologią, podobny rozkład harmoniczny gwarantują tylko przez 25 lat użytkowania dzwonu. W dodatku Tube Dei jest bardzo czuły. Co prawda, żeby go rozkołysać potrzeba siły kilku mężczyzn, ale wystarczy lekkie dotknięcie palcem, by dzwon wydały cichy czysty dźwięk.
Odlany ze stopu miedzi, cyny i cynku dzwon kosztował fortunę a jego ufundowanie przez miasto świadczy o zamożności Torunia. Kielich dzwonu zdobią płaskorzeźby św.św. Janów, Katarzyny i Barbary oraz łaciński napis w tłumaczeniu: “Roku Pańskiego 1500, 22 dnia września, ja, Trąba Boża, ku chwale Boga i świętych Janów Chrzciciela i Ewangelisty, patronów tej świątyni, odlana zostałam”. Niewiele brakowało, a Toruń zostałby pozbawiony tego skarbu.
Po raz pierwszy w czasie Potopu Szwedzkiego. Rabujący w Polsce wszystko, co tylko zrabować się dało Szwedzi, zrabowali dzwony z toruńskich kościołów (np. dzwon Thornan
z kościoła św. Jakuba, dziś będący największym średniowiecznym dzwonem w Szwecji). Tuba Dei ocalał, bo Rada Miasta Torunia złożyła za niego okup w wysokości 12 tysięcy talarów. Kolejny raz dzwon uniknął zrabowania podczas II wojny światowej, gdy Niemcy zamierzali dzwon pociąć i wywieźć. Wycięli już nawet otwory w sklepieniu. Na szczęście i tym razem dzwon ocalał.
Do dziś
Dziś rozbrzmiewa tylko kilka razy w roku: w Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało. Bił także w 1999 roku, kiedy do Torunia wjeżdżał papież Jan Paweł II, a także w wyjątkowych dla miasta i Polski momentach. Lewactwu jednak głosy dzwonów przeszkadzają tak bardzo, że skutecznie wyłącza ich brzmienie w polskich miastach. Ponoć diabeł ze wszystkich dźwięków najbardziej nienawidzi właśnie brzmienia dzwonów…
