19 maja 1480 r.
To najbardziej znany polski kronikarz. Mało kto jednak wie, że był także znakomitym geografem, dyplomatą i nauczycielem. 18 maja 1480 r. zmarł Jan Długosz.
„Roczniki czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego” tak naprawdę nosiły tytuł Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, bowiem zgodnie z ówczesnym zwyczajem zostały spisane po łacinie. Dokonał tego Jan Długosz herbu Wieniawa, duchowny, historyk, geograf, pierwszy polski heraldyk, dyplomata i wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka.
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, także Jan zasłużył się w bitwie pod Grunwaldem, więc można zakładać, że Długosz słyszał o niej w domu od dzieciństwa i że gdy był mały, relacje te robiły na nim duże wrażenie.
Rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej, ale nigdy ich nie ukończył. Pomimo tego, został zatrudniony w kancelarii biskupa Zbigniewa Oleśnickiego jako notariusz. Następnie pracował jako sekretarz, a w końcu jako kanclerz biskupa w latach 1433–1455. W 1436 został kanonikiem krakowskim. Po śmierci biskupa Oleśnickiego służył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, a od 1461 r. był wychowawcą synów królewskich. Wiele razy uczestniczył w zagranicznych poselstwach, ufundował kilka kościołów ale dziełem jego życia były właśnie wspomniane Roczniki.
Kronika
Roczniki obejmowały historię Polski od czasów najdawniejszych aż do współczesnych ich autorowi. Długosz opisał w nich nawet pogańskie wierzenia Polaków – plemion „lechickich”. „Kroniki” zostały spisane w 12 częściach, obejmujących lata do 1038 (pierwsza księga) i 1039-1480.
Unikatową część Roczników stanowi „Chorographia Regni Poloniae”, przedstawiająca dokładniejszy obraz ziemi, a zwłaszcza hydrografię ziem polskich, oraz potwierdza zdumiewającą wiedzę i wszechstronność jaką dysponował Jan Długosz, stawiając go na czele jako jednego z najwybitniejszych polskich geografów. Długosz zawarł w „Rocznikach” także opis i rysunki przedstawiające krzyżackie sztandary zdobyte pod Grunwaldem.
Przewaga Długosza nad innymi kronikarzami polegała m.in. na tym, że korzystał ze źródeł, do których w większości inni kronikarze nie mieli dostępu, ponieważ pełnił on wcześniej ważne funkcje jako duchowny, a następnie został pomocnikiem króla Kazimierza Jagiellończyka. Miał więc dostęp do dokumentów przechowywanych w kancelarii królewskiej. Na pewno znał i korzystał z „Kroniki konfliktu”, czyli relacji z wojny polsko-krzyżackiej sporządzonej po łacinie pod koniec 1410 lub na początku 1411 roku. Można powiedzieć, że na gorąco. Znał i uwzględnił także relacje krzyżackie i relacje samych uczestników bitwy, zaczynając od ojca ale i swego zwierzchnika, biskupa Zbigniewa Oleśnickiego.
Nauczyciel historii
Od razu trzeba jednak zaznaczyć, że Długosz nie zachowywał kronikarskiego obiektywizmu i nie potrafił wystrzec się emocji. Na przykład serdecznie nienawidził króla Władysława Jagiełły. Jako bardzo młody człowiek mógł zetknąć się z monarchą, acz wątpić można, by była to relacja umożliwiająca mu wyrobienie sobie opinii o Jagielle jako królu i władcy. Długosz przedstawiał go jako człowieka ograniczonego, „prostaka” i „barbarzyńcę”, krytykując również jego zamiłowanie do polowań; doceniał jednak łagodność Jagiełły, skromność jego ubioru i abstynencję. Podawany jest także w wątpliwość przekaz Długosza o barbarzyństwie króla; na podstawie rachunków królewskich wnosi się, że król ubierał się i jadał zgodnie z ówczesną modą. Długosz nie wszystko też rozumiał, stąd np. pisał o polu, na którym można było „wyprać” ganki i nie przyszło mu do głowy, że po prostu dokonywano tam archeologicznych odkryć. Tym niemniej jego roczniki, dostarczają wciąż wielu fascynujących informacji z historii Polski.
Pamięć
Kroniki zostały wydane drukiem w 1614 w Dobromilu. Wersja została poddana cenzurze przez Zygmunta III na prośbę wpływowych magnatów. Pierwsze pełne wydanie ukazało się w latach 1701–1703. W całości Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae zostały wydane w 1711 w Lipsku dzięki Henrykowi ab Huyssenowi. Po polsku kronika została wydrukowana w latach 1863–1887 w Krakowie w przekładzie Karola Mecherzyńskiego. Przez parę wieków relację Długosza przyjmowano bez żadnych zastrzeżeń. Ostrej krytyce została poddana dopiero na przełomie XVII i XIX wieku, dziś uważa się, że była to krytyka mocno przesadzona. Sam Jan Długosz odmówił przyjęcia arcybiskupstwa praskiego. Wysunięty przez Kazimierza Jagiellończyka na stanowisko arcybiskupa lwowskiego, nie doczekał papieskiego zatwierdzenia, które przyszło już po jego śmierci. Zmarł 19 maja 1480 roku w Krakowie.
