31 lipca 2004 r.
Historia nie tak dawna, a upamiętniająca jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski, a z pewnością – najważniejsze w historii Warszawy. Ważniejsze nawet od uczynienia z niej stolicy Polski.
Przez całe dziesięciolecia Warszawa nie miała ani jednej pamiątki dla uczczenia największego zrywu w okupowanej Europie. Po II wojnie światowej komunistyczne władze zadbały o postawienie pomnika powstania w getcie warszawskim, ale z premedytacją pomijały Powstanie Warszawskie. W efekcie niemiecki kanclerz klękał przed pomnikiem bohaterstwa Żydów, ale nigdy żaden niemiecki polityk nie klęknął przed pomnikiem bohaterstwa Polaków.
O potrzebie utworzenia muzeum, które upamiętni Powstanie Warszawskie, zbierze relacje powstańców i ludności cywilnej, zgromadzi pamiątki z Powstania dyskutowano latami. Po raz pierwszy, w 1956 roku, w czasie politycznej odwilży po śmierci Józefa Stalina, ale aż do 1981 r. nie podjęto żadnych działań. Setki bezcennych relacji świadków i uczestników Powstania przepadło. W 1981 r. powołano Społeczny Komitet Budowy Muzeum Powstania Warszawskiego i rozpoczęto zbiórkę pamiątek z powstania. Wprowadzenie stanu wojennego sparaliżowało jednak działania Komitetu. W 1984 r. powrócono do pomysłu, został nawet rozpisany konkurs na projekt budynku muzeum powstania, ale znowu nic z tego nie wyszło. Kolejny projekt zakładał otwarcie wystawy o Powstaniu Warszawskim w jednym z dwóch nieczynnych zbiorników gazu na terenie Gazowni Warszawskiej. I znowu się nie udało.
Prezydent
Sytuacja zmieniła się w 2002 roku, kiedy prezydentem Warszawy został Lech Kaczyński. Obiecał on powstańcom, że Muzeum zostanie wybudowane na 60. rocznicę wybuchu Powstania warszawskiego, czyli w 2004 roku. W roku 2003 Jan Ołdakowski, wspólnie z Pawłem Kowalem, Leną Dąbrowską-Cichocą i Joanną Bojarską opracowali koncepcję przyszłego Muzeum. W lipcu tego samego roku zapadły najważniejsze decyzje: powołano pełnomocnika ds. budowy Muzeum Powstania Warszawskiego (którym został Ołdakowski), przeznaczono na siedzibę Muzeum zabytkowy budynek dawnej Elektrowni Tramwajowej, powołano Radę Honorową i Radę Programową Muzeum Powstania Warszawskiego. W grudniu 2003 Rada Warszawy uchwaliła rezolucję dotyczącą ustanowienia nowej instytucji kultury – Muzeum Powstania Warszawskiego.
Decyzją prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego przekazano na siedzibę Muzeum Powstania Warszawskiego budynki dawnej Elektrowni Tramwajowej przy ul. Przyokopowej 28. Kompleks należy do najciekawszych i najlepiej zachowanych zespołów architektury przemysłowej na terenie Warszawy.
Prace dzień i noc
Nie wszystkim pomysł Lecha Kaczyńskiego się spodobał. Na prezydenta spadła fala krytyki za wydawanie pieniędzy na kolejną placówkę muzealną zamiast na poprawianie infrastruktury Warszawy albo inwestycje „przyszłościowe”. Lech Kaczyński był nieugięty.
Konkurs koncepcji architektonicznej, ogłoszony w sierpniu 2003, wygrał projekt Wojciech Obtułowicza. Podkreślić należy, że była to koncepcja nowatorskiej placówki, zupełnie innej niż istniejące wówczas w Warszawie muzea – nowoczesna w formie, gdzie można było niemal dotknąć historii powstańczej.
Pod kierunkiem Wojciecha Obtułowicza prace zrealizował go zespół architektów w składzie: Łukasz Kępski, Grzegorz Lechowicz, Paweł Geroch i Małgorzata Mondalska-Duma, przy współpracy architektów: Sylwii Kasprzyk, Piotra Wysogląda i Marcina Piotrowskiego. W konkursie na opracowanie koncepcji plastycznej ekspozycji zwyciężył zespół w składzie: Jarosław Kaput, Dariusz Kunowski i Mirosław Nizio.
Prace rozpoczęły się w kwietniu 2004 i w ciągu następnych czterech miesięcy prowadzone były na trzy zmiany, 24 godziny na dobę.
Dzięki wysiłkowi i poświęceniu ludzi zaangażowanych w realizację projektu 31 lipca 2004 – dzień przed 60. rocznicą wybuchu powstania warszawskiego – prezydent Warszawy Lech Kaczyński otworzył Muzeum Powstania Warszawskiego.
Muzeum
Ekspozycja jest zlokalizowana na trzech kondygnacjach (parter, antresola i piętro), na całkowitej powierzchni ponad 3000 m². Składa się na nią ok. 1000 (z ponad 30 000 zgromadzonych i wciąż gromadzonych) eksponatów: broń, dokumenty, listy, przedmioty osobiste, 1500 fotografii, ponad 200 informacji biograficznych i historycznych, a także mapy, tablice oraz filmy z 1944. Wszystkie napisy na eksponatach opracowano w językach polskim i angielskim. Elementy ekspozycji zawierające drastyczne sceny zostały odpowiednio oznakowane. W cenie biletu można też obejrzeć film „Miasto ruin”, pokazujący, jak wyglądała Warszawa, gdy w styczniu 1945 r. wkraczały do niej wojska sowieckie.
Muzeum ma charakter interaktywny i narracyjny: oddziałuje obrazem, światłem i dźwiękiem. Aranżacja wnętrza i wykorzystanie efektów multimedialnych mają przybliżyć powstańczą rzeczywistość. Wiele elementów ekspozycji ukazuje historię powstania poprzez pryzmat przeżyć i losów jego uczestników. Wytyczona trasa przedstawia chronologię wydarzeń i prowadzi przez poszczególne sale tematyczne. Zwiedzający poruszają się w scenerii sprzed ponad 60 lat, chodząc po granitowym bruku, oglądają ruiny Warszawy, dosłownie napotykają pod nogami „powstańcze mogiły” czy gruzowisko domu albo przechodzą „kanałem”. Mogą zobaczyć wnętrze tajnej drukarni albo typowego warszawskiego mieszkania czy kamienicy (łącznie z ubraniami jej mieszkańców). Został też odtworzony i umieszczony w specjalnej sali samolot Libertaor, jakim do Warszawy przylatywali polscy piloci z Anglii ze zrzutami broni dla powstańców. Zwiedzający mogą też wjechać na taras widokowy i popatrzeć z niego na współczesną Warszawę z zabudowanym nowoczesnym biurowcami centrum miasta. Każdy zwiedzający przemierzając Muzeum może zabrać kartkę z powstańczego kalendarza – od 1 sierpnia do 2 października, na której znajduje się opis każdego dnia Powstania, Na zewnątrz Muzeum w Parku Wolności znajduje się Mur Pamięci, ma którym wyryto nazwiska 11 tysięcy powstańców, poległych w czasie walk. Lista ta jest nieustannie uzupełniana, cały czas przyjmowane są nowe zgłoszenia. Nazwiska są weryfikowane na podstawie dokumentów archiwalnych, list Czerwonego Krzyża i innych źródeł. W centralnej części Muru umieszczono dzwon „Monter”, który bije tylko 1 sierpnia o godzinie 17.00 – w godzinie „W”. A to tylko część ekspozycji Muzeum. Po licznych atakach na Lecha Kaczyńskiego Muzeum jest dziś uważane za jedną z najlepszych placówek muzealnych w Polsce i w Europie. Obowiązkowy punkt każdego przybywającego do Warszawy turysty.
